Documentair fotograaf Angeniet Berkers (1985, Nijmegen) onderzocht vijf jaar lang het nazistische Lebensborn-programma, dat als doel had het aantal ‘Arische’ nakomelingen te vergroten. Haar bevindingen bundelde ze in het boek Lebensborn. Birth Politics of the Third Reich. Ter gelegenheid van de herdenking van 80 jaar vrijheid in Nederland presenteert Kunsthal Rotterdam vanaf 28 maart haar werk in de tentoonstelling Lebensborn.
De tentoonstelling vertelt het indrukwekkende verhaal van deze bijzondere geschiedenis aan de hand van fotografie, archiefmateriaal en interviews, met nadruk op de belangrijkste gebeurtenissen en de persoonlijke gevolgen voor de betrokkenen. Berkers documenteerde de ervaringen van negen kinderen die inmiddels in de tachtig zijn. De Kunsthal brengt de verhalen van drie van hen – Gisela, Michael en Ingrid – onder de aandacht.
Tijdens haar onderzoek vond Berkers voorwerpen en documenten die laten zien hoe nationalistische denkbeelden op een griezelig georganiseerde manier doordrongen in Lebensborn-tehuizen. In de tentoonstelling zijn onder meer meetinstrumenten te zien die destijds werden gebruikt om een ‘Arische’ afkomst vast te stellen. Berkers bezocht ook voormalige Lebensborn-tehuizen en fotografeerde zowel de gebouwen als het omringende landschap. Hoewel deze locaties inmiddels een andere functie hebben, blijven ze stille getuigen van een bewogen verleden.
Lebensborn-programma
In 1935 startte Duitsland een programma om het Derde Rijk te voorzien van de nieuwe generatie leiders en toekomstige elite: Lebensborn (Bron van leven). De architect achter dit plan, Heinrich Himmler, had als doel om met deze kinderen de ‘rassenkwaliteit’ te verbeteren in het nieuw op te bouwen nationaalsocialistisch imperium. Vanwege de sterke daling van het geboortecijfer werden abortus en anticonceptie verboden. Gezinnen met kinderen kregen financiële stimulansen. SS-officieren werden, voordat ze naar het front vertrokken, aangespoord om zoveel mogelijk kinderen te verwekken, ook buiten het huwelijk.
In de Lebensborn-tehuizen verspreid over Europa konden getrouwde en ongetrouwde vrouwen hun kinderen baren als ze voldeden aan de eisen van het Arische ras. Toen bleek dat het programma onvoldoende resultaat opleverde, ging men over op ontvoering van kinderen met blond haar en blauwe ogen uit Oost-Europa om ze vervolgens te ‘Germaniseren’. Na de oorlog werden de kinderen uit deze tehuizen en hun gezinnen vaak gestigmatiseerd en soms zelfs mishandeld of misbruikt. Velen groeiden op met geheimen.
Lebensborn. Birth Politics of the Third Reich
Haar jarenlange onderzoek bundelde Angeniet Berkers vorig jaar in het boek Lebensborn. Birth Politics of the Third Reich (40 EUR, 272 pagina's, EAN 9789083357164). Te koop in de Kunsthalwinkel en -webshop.
Over Angeniet Berkers
Angeniet Berkers (1985) is een sociaal geëngageerde fotograaf gevestigd in Rotterdam en afgestudeerd aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Den Haag. Ze was jaren werkzaam als sociotherapeut en hielp onder andere veteranen en vluchtelingen met complexe PTSS en jongeren met acute psychiatrische problematiek. Als fotograaf kiest ze gevoelige onderwerpen die ze op een eerlijke en genuanceerde manier in beeld wil brengen. Met haar werk probeert ze grip te krijgen op de extremen van de hedendaagse samenleving en daagt ze het referentiekader van de kijker uit.
